Choroba Alzheimera to postępująca choroba zwyrodnieniowa mózgu (neurodegeneracyjna) z objawami neuropsychicznymi, powodująca utratę funkcji poznawczych oraz zaburzeniami afektu (wyrażania emocji) i zachowania. Jest główną przyczyną otępienia w wieku starszym.
Wykazano, że choroba Alzheimera ma przebieg chroniczno-zapalny. Objawia się stopniowo postępującą, nieodwracalną neurodegeneracją mózgu, pogarszaniem się funkcji poznawczych, behawioralnych oraz upośledzeniem codziennego funkcjonowania i związaną z tym stopniową utratą niezależności.

Wśród czynników ryzyka wymienia się: płeć żeńską (co prawdopodobnie jest związane z zaangażowaniem estrogenów w proces rozwoju choroby), nadciśnienie tętnicze, cukrzycę typu 2, hiperhomocysteinemię (podwyższone stężenie aminokwasu – homocysteiny we krwi), przebyte urazy głowy, niewydolność serca, brak kontaktów społecznych, posiadanie allela epsilon cztery (ApoE4) genu apolipoproteiny E (ApoE).

Jednak największym czynnikiem ryzyka choroby Alzheimera jest proces starzenia się. Prognozy demograficzne nie są dla współczesnych społeczeństw korzystne. Przewidują one bowiem szybki wzrost liczebności populacji ludzi w podeszłym wieku. Choroby neurodegeneracyjne, prowadzące do otępienia, są udziałem głównie tej części populacji i obok fizjologicznego starzenia mózgu wysuwają się na pierwsze miejsce. Wśród chorób i zaburzeń psychicznych dotykających starzejące się populacje społeczeństw uprzemysłowionych otępienie typu Alzheimera uznane zostało za jeden z największych współczesnych problemów zdrowotnych.

W przebiegu choroby Alzheimera dochodzi do odkładania się w mózgu białek o patologicznej strukturze, co prowadzi do śmierci neuronów (komórek nerwowych). Wynikiem tego procesu jest zmniejszenie ilości substancji przekaźnikowych (odpowiadają za przekazywanie informacji pomiędzy komórkami nerwowymi) koniecznych do prawidłowego funkcjonowania mózgu.

Na dzień dzisiejszy, nie ustalono dokładnie przyczyn powstawania choroby Alzheimera. Za około 5% przypadków odpowiadają warunkowania genetyczne. Rodzinnie pojawiająca się choroba Alzheimera charakteryzuje się wcześniejszym wystąpieniem objawów (przed 60. r.ż.) i szybszym przebiegiem.

Pozostałe 95% przypadków choroby Alzheimera nie ma związku z rodzinnym występowaniem choroby.

W zależności od stopnia nasilenia objawów wyróżnia się trzy stadia choroby Alzheimera:

• łagodne zwane też początkowym – obserwuje się niewielką zmianę zachowania i obniżenie jakości procesów mentalnych. Zdarza się, że pacjent: kładzie przedmioty nie na swoje miejsce, zostawia różne rzeczy w sklepach czy w autobusie, zadaje wiele razy to samo pytanie, zapomina o przekazaniu informacji innym, opowiadając traci wątek, ma problemy z przypomnieniem sobie słów, powtarza pewne czynności w ciągu dnia, bywa apatyczny, przygnębiony, mniej pewny siebie, ma większe poczucie winy.
• umiarkowane – narastają zaburzenia zachowania, w tym m.in. błądzenie, bezcelowe chodzenie, niepokój, wybuch złości, wykonywanie tych samych ruchów, agresja wobec opiekuna. Mogą pojawić się urojenia, które dotyczą np. okradania, zdradzania, prześladowania, omamy czy halucynacje. Pacjent może mieć trudności z rozpoznaniem członków rodziny. Objawami choroby Alzheimera na tym etapie może być też nadmierny apetyt, żucie różnych przedmiotów (nie zawsze jadalnych), zaburzenia rytmu snu i czuwania (zwiększona aktywność nocna, drzemki w ciągu dnia), problemy z samodzielnym jedzeniem, ubieraniem, kąpielą.
• zaawansowane – do wymienionych wyżej objawów choroby Alzheimera dołączają zaburzenia ruchowe (np. spowolnienie ruchowe – bradykinezja, wzrost napięcia mięśniowego), nietrzymanie moczu i/lub stolca, w związku z tym pacjent spędza coraz więcej czasu w łóżku, aż po całkowite unieruchomienie na końcowym etapie choroby. Dochodzi do utraty zdolności komunikacji, rozpoznawania osób, a nawet samego siebie. Konieczna staje się pomoc we wszystkich czynnościach.